De Aziatische hoornaar (Vespa velutina) is een grote wespensoort die oorspronkelijk niet in Nederland voorkomt. Deze soort is een invasieve exoot en verspreidt zich de laatste jaren snel in ons land, ook in Limburg. Hij jaagt op (honing)bijen en andere insecten en kan plaatselijk een bedreiging vormen voor de biodiversiteit en soms overlast geven, vooral als nesten dicht bij mensen worden gebouwd.
Wat is een invasieve exoot?
Exoten zijn plant- of diersoorten die van nature niet in Nederland voorkomen, maar hierheen zijn gekomen via bijvoorbeeld transport of handel. Een uitheemse soort is een invasieve wanneer deze zich snel (kan) verspreid(en) in oppervlakte en/of aantallen. De Aziatische hoornaar staat sinds 2016 op de Unielijst van zorgwekkende exoten van de Europese Exotenverordening.
Wat is het landelijke beleid?
Het doel was oorspronkelijk om de Aziatische hoornaar uit te roeien. Omdat de soort zich sneller verspreidt dan we kunnen bestrijden, bleek uitroeiing al snel niet meer haalbaar. In 2021 is daarom het landelijke doel aangepast naar beheersing, gericht op het beperkten van impact voor inheemse insectensoorten.
Wat streven we in Limburg na?
De provincie Limburg volgt het landelijke beleid en erkent dat volledige uitroeiing niet meer haalbaar is. De soort is inmiddels in grote delen van het land aanwezig. Daarom ligt de focus niet op het stoppen van de verspreiding, maar op het beperken van risico’s voor de biodiversiteit. De provincie neemt de verantwoordelijkheid voor het bestrijden van de Aziatische hoornaar in natuurgebieden waar deze een bedreiging kan vormen voor inheemse insectensoorten. Gemeenten zijn het eerste aanspreekpunt als het gaat om overlast voor inwoners.
Hoe ziet de aanpak in Limburg er vanaf 2025 uit?
De provincie Limburg kiest vanaf 2025 voor een praktische en realistische aanpak:
- Beperkte bestrijding van nesten: Vanaf 2025 zijn gemeenten en terreinbeheerders zelf verantwoordelijk voor het verwijderen van nesten die overlast veroorzaken. De provincie Limburg bestrijdt alleen nog nesten die een direct risico vormen voor de biodiversiteit, bijvoorbeeld in of nabij natuurgebieden. De bestrijding gebeurt, waar nodig, door gespecialiseerde bestrijders en bij voorkeur op gifvrije wijze. Vrijwilligers en imkers spelen een belangrijke rol bij het signaleren, valideren en monitoren.
- Samenwerking en bewustwording: de Provincie ondersteunt gemeenten, imkers, terreinbeheerders en inwoners bij het herkennen van de soort en het delen van informatie. Door kennis te delen en te coördineren, blijft de situatie zoveel mogelijk beheersbaar.
Bekijk hieronder veelgestelde vragen over de Aziatische hoornaar.
Hoe herkent u de Aziatische hoornaar?
De Aziatische hoornaar is groter dan een gewone wesp, maar kleiner dan de Europese hoornaar. Hij heeft een overwegend zwart lichaam met twee smalle banden en één brede oranje band op het achterlijf en opvallend gele poten. Het borststuk is volledig zwart. Bekijk op de website van EIS Kenniscentrum Insceten hoe u de Aziatische hoornaar kan herkennen en onderscheiden.
Ziet u een verdachte hoornaar, maak dan een foto en meld deze op www.waarneming.nl. Experts zullen dan beoordelen of het inderdaad om de Aziatische hoornaar gaat en dit aan u terugmelden.
Wie is de vijand van de Aziatische hoornaar?
De mens is voorlopig de belangrijkste ‘vijand’ van de Aziatische hoornaar, vooral door het actief opsporen en bestrijden van nesten. In de Nederlandse natuur zijn op dit moment nog weinig natuurlijke vijanden bekend. In Zuid-Europa is inmiddels wel waargenomen dat sommige roofvogels, zoals de wespendief, zich deels hebben aangepast en de Aziatische hoornaar als prooi benutten.
Wat eet de Aziatische hoornaar?
Hij jaagt op insecten, vooral (honing)bijen, wespen en vliegen, maar eet ook nectar en fruit.
Hoe komt het dat de Aziatische hoornaar zich zo snel heeft verspreid?
Een nest produceert gemiddeld 250 koninginnen, waarvan 1-10% overleeft en in het voorjaar kan starten met een nieuw nest. Door deze snelle vermeerdering kan de Aziatische hoornaar zich snel uitbreiden. Daarnaast zijn het aantal natuurlijke vijanden vooralsnog beperkt.
Heeft het zin om in het voorjaar koninginnen weg te vangen?
Het effect van het wegvangen van koninginnen in het voorjaar wordt vooralsnog als beperkt ingeschat. De verhouding van wat kan worden weggevangen tot het totaal aantal koninginnen is klein. Daarnaast maakt niet elke gevangen koningin een succesvol nest in het voorjaar (slechts 5-10%). Het vangen van een koningin is hooguit potentieel een nest minder. Aan het inzetten van vallen zonder specialistische kennis zitten nadelen. Niet alle vallen die op de markt zijn (of zelf gemaakt worden) zijn geschikt, sommigen zorgen voor bijvangsten of schaden door onjuist gebruik juist de inheemse soorten die we willen beschermen. De provincie stimuleert vooral monitoring en opsporing van vroege nesten in plaats van het vangen van individuele koninginnen.
Welke soorten nesten zijn er?
De Aziatische hoornaar maakt in de loop van het jaar verschillende nesten, afhankelijk van de fase van de kolonie.
Voorjaarsnesten (klein, vaak laag bij de grond)
- In maart-april bouwt de koningin een embryonest. Dit is vaak niet groter dan een pingpongbal en hangt op beschutte plekken zoals in een schuurtje of vogelhuisje.
- In mei-juni groeit dit nest uit met werksters tot een primair nest. Het nest is nog steeds relatief klein en bolvormig.
Zomernesten (groot, vaak hoog in de boom):
- In juli bouwen de werksters een secundair nest (oftewel tweede nest), ook wel het zomernest genoemd. Dit nest is veel groter (tot wel 70 cm), hangt meestal hoog in bomen en heeft een vliegopening aan de zijkant. Het nest is gemaakt van papierachtig materiaal en valt vaak pas op als de bladeren beginnen te vallen.
Hoeveel hoornaars zitten er in een nest van de Aziatische hoornaar?
Dat hangt af van het type nest en het moment in het seizoen.
Een voorjaarsnest (primair nest) bevat meestal enkele tientallen hoornaars, waaronder de koningin en haar eerste werksters. Zo’n nest is klein en bevindt zich vaak op beschutte plekken dicht bij mensen.
In een zomernest (secundair nest) kan de kolonie uitgroeien tot wel 2.000 tot 3.000 hoornaars, inclusief meerdere jonge koninginnen aan het eind van het seizoen. Deze nesten zijn veel groter en hangen meestal hoog in bomen.
Waar worden de voorjaarsnesten gebouwd?
Voorjaarsnesten hangen op beschutte plekken zoals in vogelhuisjes, schuren, hagen, spouwmuren of onder dakranden. Let hier extra goed op in het voorjaar (april tot juni).
Wanneer vliegen de koninginnen uit?
Rond november beginnen de koninginnen met het verlaten van het nest om een schuilplaats te zoeken voor de winter. Na 15 november zijn de meeste nesten zo goed als verlaten: de werksters sterven en de jonge koninginnen overwinteren afzonderlijk. Per nest kunnen tientallen koninginnen uitvliegen, maar slechts een klein deel overleeft de winter én weet in het voorjaar succesvol een nieuw nest te starten.
Op welke locaties is de meeste overlast te verwachten?
De meeste overlast ontstaat door de voorjaarsnesten, die laag worden gebouwd op beschutte plekken dicht bij mensen. Denk aan schuurtjes, vogelhuisjes, dakgoten, hagen of onder afdakjes. Deze embryonesten en primaire nesten zijn vaak klein, maar kunnen ongemerkt tot dicht contact met mensen leiden.
Zomernesten (secundaire nesten) worden meestal hoog in bomen gebouwd. Ze veroorzaken minder snel directe overlast, maar dit kan wel optreden als ze zich bevinden in bebouwd gebied, waar veel voedsel beschikbaar is en mensen actief zijn. Denk aan schoolpleinen, sportvelden, tuinen, parken en marktpleinen.
Hoe beperkt u overlast van de Aziatische hoornaar?
Blijf uit de buurt van nesten. Controleer schuren, hagen en bomen voordat u gaat snoeien of opruimen. Ziet u een nest? Meld dit via waarneming.nl en laat het professioneel verwijderen als er sprake is van overlast of gevaar. Zelf verwijderen wordt afgeraden.
Is de Aziatische hoornaar gevaarlijk of agressief?
De Aziatische hoornaar is niet agressief, maar defensief. Hij valt niet zomaar aan, maar verdedigt zijn nest als het wordt bedreigd. Een steek is pijnlijk, maar niet gevaarlijker dan die van een gewone wesp. Zoals bij alle wespen- en bijensteken kunt u ook bij een steek van de Aziatische hoornaar een lokale, toxische of allergische reactie krijgen. Aziatische hoornaars verdedigen het nest bij verstoring massaal. Een massale aanval kan wel potentieel gevaarlijk zijn omdat dit kan leiden tot meerdere steken en grotere concentraties gif. De Aziatische hoornaar kan ook gif in de ogen spuiten waardoor oogletsel kan ontstaan.
Wat moet ik doen bij overlast op eigen terrein?
Als het nest zich op eigen terrein bevindt en overlast veroorzaakt, kunt u op eigen kosten een bestrijder inschakelen. Verwijdering dient op gifvrije wijze te gebeuren. Bij nesten in spouwmuren of onder dakbedekking (die niet op gifvrije wijze bestreden kunnen worden) kan een daartoe gekwalificeerde bestrijder besluiten een biocide op basis van permethrin (dat ook gebruikt wordt voor wespenbestrijding) in te zetten. Dit is een giftige stof voor andere insecten en het ecosysteem. De Provincie raadt het af om zelf nesten te verwijderen vanwege de risico’s.
Ik zie een Aziatische hoornaar in huis. Wat moet ik doen?
Is het winter of vroege lente (half februari-eind mei), dan gaat het wellicht om een koningin
Probeer dan de hoornaar naar buiten te begeleiden of vang de hoornaar voorzichtig met een potje. Mogelijk gaat het om een koningin op zoek naar een nestplek. Let op: niet elke hoornaar die u vangt is ook daadwerkelijk een Aziatische hoornaar. De Aziatische hoornaar lijkt op de Europese, en die tweede soort willen we juist beschermen.
Het is vooral belangrijk een foto te maken en uw waarneming te melden op waarneming.nl zodat daar iemand kan bevestigen om welke soort het gaat. Weet u zeker dat het om een koningin van de Aziatische hoornaar gaat, dan is de meest diervriendelijke manier van overlijden door de hoornaar minimaal 24 uur in de vriezer te stoppen. Is het een Europese hoornaar laat deze dan liefst zo snel mogelijk weer los.
Is het zomer (juli t/m oktober), dan gaat het om een werkster.
Werkster hebben geen invloed op de verspreiding van de soort en kunnen juist gebruikt worden om een nest op te sporen. U kunt een werkster gewoon weer naar buiten begeleiden. Sla deze niet dood en vermijd steekincidenten. Als het lukt om een foto te maken, plaats dan ook een melding op waarneming.nl.
Wat moet ik doen als ik een nest zie hangen?
Blijf op veilige afstand (minstens 5 meter) en meld het nest via waarneming.nl.
- Als het nest op eigen terrein hangt en voor overlast zorgt, kunt u, op eigen kosten, een bestrijder inschakelen.
- Als het nest zich in de openbare ruimte bevindt is de gemeente verantwoordelijk. U kunt dan naast uw melding op waarneming.nl ook een melding maken via het reguliere meldingsportaal van uw gemeenten (op dezelfde wijze als u een wespennest zou melden). Als er sprake is van overlast of gevaar dan kan de gemeente besluiten het nest te laten verwijderen.
- Ziet u een nest in een natuurgebied, meld dit dan op www.waarneming.nl. De provincie volgt deze waarneming verder op. Als het nest binnen de provinciale biodiversiteitsprioritering valt dan zal het in opdracht van de provincie worden bestreden of gebruikt voor onderzoek. En anders blijft het nest gewoon hangen, tenzij er overlast is voor de mens.
Hoe is de rolverdeling bij de aanpak van de Aziatische hoornaar vanaf 2025?
| Situatie | Wie doet wat? |
|---|---|
| Nest op eigen terrein | Inwoner meldt het nest op www.waarneming.nl en schakelt bij overlast zelf een bestrijder in, op eigen kosten |
| Nest in openbare ruimte | Inwoner meldt het nest op www.waarneming.nl en maakt bij overlast of dreigend gevaar melding bij de gemeente |
| Nest in natuurgebied | Inwoner meldt het nest op www.waarneming.nl en de provincie bekijk zelf of ingrijpen nodig is in afstemming met de terreinbeherende organisatie |
| Urgente meldingen zonder lokale oplossing | Inwoner meldt het nest op www.waarneming.nl en bij de terreineigenaar. De provincie biedt een vangnet als de terreineigenaar niet in staat is de acute dreigende situaties op te lossen. |
Ik zie een nest hangen na 15 november. Moet ik iets doen?
Waarschijnlijk is het nest dan al verlaten. U kunt het nest wel nog melden op waarneming.nl, dit is interessant voor de dataverzameling maar voor bestrijding is het te laat. Vanaf 15 november zijn de meeste koninginnen uitgevlogen en heeft verwijdering geen zin meer. U kunt het nest gewoon laten hangen of op een later moment veilig laten weghalen.
Worden oude nesten opnieuw gebruikt?
De nieuwe koninginnen bouwen een nieuw nest in het voorjaar, soms dicht bij het vorige nest of kilometers verderop. Het oude verlaten nest blijft hangen maar wordt niet opnieuw gebruikt. Een oud nest (laten) verwijderen heeft dus geen zin om verspreiding tegen te gaan.